BAĞLAÇ
BAĞLAÇLAR
Tek başına sözlüksel bir anlam taşımayan, görevdeş ya da birbiriyle ilgili sözcükleri, cümleleri, söz öbeklerini belli bir anlam ilişkisiyle bağlamaya yarayan sözcüklere bağlaç denir.
Özlem ile Emre ödev yapıyorlar.
Ali okula gitmedi; çünkü hastaydı.
Bağlaçların başlıcaları şunlardır: de, ile, ki, ve, eme, fakat, çünkü, ya da, veya, yalnız, ancak, yoksa, nitekim, meğer, hatta, üstelik, oysaki, mademki, halbuki, ne…ne, ister… ister, hem… hem, ya… ya, gerek…gerek, ne var ki, elverir ki, yeter ki, örneğin, yani…
BAĞLAÇLARLA İLGİLİ BAZI ÖZELLİKLER
●Bağlaçlar cümlede herhangi bir öğe olamazlar, diğer sözcük türlerinin yerine kullanılamazlar.
●Bağlaçlar cümlede bağlayıcı öğe olarak kullanıldıklarından, cümleden çıkarılınca cümlenin yapısı bozulmaz; fakat bağlanan birimler arasında kurulan anlam ilişkisi kalkar.
Çalışmış ki yorulmuş.
Çalışmış, yorulmuş.
(Cümlenin yapısı bozulmuyor, ancak iki cümle arasındaki neden-sonuç ilişkisi yok oluyor.)
Ne çalıştı ne kazandı.
Çalıştı, kazandı. (Anlam değişiyor.)
●Bağlaçların çoğu cümle başında da kullanılabilir.
Meğer onu çok özlemişim.
Mademki bu mesleği seçtin, onun gereklerini yapacaksın.
UYARI: Cümle içinde kimi sözcükler kullanıldığı yere göre bağlaç isim, edat, zarf, sıfat görevinde kullanılırlar.
Yalnız, türemiş bir sözcüktür. (isim)
Yalnız taş, duvar olmaz. (sıfat
Koca konakta yalnız yaşıyor. (belirteç)
Bu soruyu yalnız sen çözersin. (edat)
Seni de götürürüm; yalnız bana uyacaksın. (bağlaç)
Yalnızız bu akşam.(adlaşmış sıfat)
BAZI BAĞLAÇLARIN KULLANILIŞI, CÜMLELERE KATTIĞI ANLAMLAR
VE
Elmayı ve portakalı severim.
Bankaya girdi ve parasını çekti.
DE / DA
Bu bağlaç, cümleleri, sözcük öbeklerini, aynı türden sözcükleri ve görevdeş öğeleri bağlar. Bağlama görevini yaparken öğelere eşitlik, birlikte olma, gibi olma anlamları kazandırır.
Bu ilanı da asın.
Fiyatı yüksek buldu da almadı.
Yatmış da bir daha uyanamamış.
Sen istesen de gelmem.
Sen İstanbul’u bir de sonbaharda görsen…
Kursa gidecekmiş de dil öğrenecekmiş.
Sınavı kazandığına ölsem de inanmam.
Kardeşini de götür.
Ceket de ceketmiş.
Seni de kardeşini de severim.
Sahilde koştuk da koştuk.
Par da para diyor.
Kİ
Bozulmuş ki çalışmıyor.
Bana öyle bir baktı ki…
O ki en iyi dostumuzdu.
Biraz dikkat et ki yemek yanmasın.
Yatak ki yatak.
Ona güvenilmez ki…
Babam harçlık vermez mi ki?
ÇÜNKÜ (ZİRA)
Denize girmedi; çünkü su soğuktu.
Stadyuma giremedim; zira biletim yoktu.
AMA, FAKAT, LAKİN, NE VAR Kİ
Pazarda çok insan var; ama alışveriş eden yok.
Araba aldı; ama pişman oldu.
NE …NE
Ne gelen var ne giden.
Paltosu ne uzun ne kısaydı.
Su ne sıcak ne soğuktu.
HEM … HEM
Filmi seyrederken hem sevinmiş hem üzülmüş.
Hem giderim hem ağlarım.
YA … YA
Ya bu deveyi güdersin ya bu diyardan gidersin.
OYSA
Çok konuşuyor, oysa biraz sussa onu daha çok seveceğim.
YOKSA
Kazağını giy; yoksa pişman olursun.
Yoksa tiyatroya mı gitsem.
DEMEK Kİ
Genç kalmış; demek ki sağlığına dikkat ediyor.
YALNIZ, ANCAK
Size kredi veririz; yalnız zamanında ödeyeceksiniz.
Fuara git; ancak erken dön.
Uyarı: “Ancak “ sözcüğü edat ve belirteç de olabilir.
Okula saat dokuzda ancak gelir. (belirteç)
Bu soruyu ancak sen çözersin. (“sadece” anlamında edat olur.)
MADEM (MADEMKİ)
Mademki parasını alamıyor işi bıraksın.
Madem rahatsızsın doktora git.
YETER Kİ
Bu işi de başarırsın; yeter ki azimli ol.
Sıkıntı çekmezsin; yeter ki paranı tutumlu harca.
YANİ
Yavru Vatan’da yani Kıbrıs’ta seçim yapıldı.
ÖRNEĞİN
Örneğin doktor da senin dikkatini çekmişti.
KISACASI
Kısacası şiir yazmayı pek beceremedim.
MEĞER
Meğer aynı otobüste gelmişiz.
HALBUKİ
Halbuki seninle dost olabilirdik.
ÜSTELİK
Anlaşmıştık, üstelik kaparo da vermiştik.
HATTA
Malı mülkü vardı; hatta zengin bile sayılırdı.
YAPILARINA GÖRE BAĞLAÇLAR
Bağlaçlar tek tek, yinelenerek ya da öbekleşmiş olarak bağlama görevi yaparlar.
Biçim bakımından bağlaçları dört grupta ele alabiliriz.
1.Yalın bağlaçlar: ve, de, ama, ile, bile, eğer, lakin, yani, meğer, hem gibi.
2.Türemiş bağlaçlar: örneğin, üstelik, ancak, açıkçası, kısacası, anlaşılan, gerçekten gibi.
3.Bileşik bağlaçlar: oysa, öyleyse, yoksa, neyse, kimbilir, halbuki, veyahut, meğerse, nitekim, sanki gibi.
4.Öbekleşmiş bağlaçlar: Türlü sözcük öbeklerinin bağlaç görevi yapmak üzere öbekleştikleri görülür.
a) Yan yana kullanılan bağlaçlar: ya da, hem de, ne de, yahut da gibi.
Kimi sözcükler de ki bağlacıyla birlikte bağlaç görevinde kullanılır: öyle ki, şöyle ki, demek ki, kaldı ki, mademki, yeter ki, sanki, farz et ki, tut ki, değil mi ki, nerde kaldı ki, şu var ki, ne var ki gibi.
b) Tamlama biçiminde bağlaçlar: bundan dolayı, bunun için, bunun üzerine, buna göre, görünüşe göre, o halde, şu halde, bundan başka, sözün kısası, senin anlayacağın, bununla birlikte, başka bir deyimle vb.
c)Cümle biçiminde kalıplaşmış bağlaçlar:
Kalıplaşmış kimi cümleler de bağlaç olarak kullanılır: gel gelelim, zorla değil ya, ne de olsa, ne bileyim … gibi.
ç) Yinelenen sözcüklerle kurulan bağlaçlar:
Eş görevli sözcükler ya da öğeler, cümleler arasında kimi sözcükler yinelenerek bağlaç olarak kullanılır: ya…ya, ne…ne, hem…hem, ister…ister, gerek…gerek, ama…ama, kah…kah…gibi.