Paragrafta Anlam
PARAGRAFIN TANIMI VE İŞLEVİ
Bir yazıda herhangi bir düşünce, duygu ya da olayla ilgili cümleler topluluğuna paragraf denir. Her yazıda bir ana düşünceyi açıklamak, işleyip geliştirmek ya da kanıtlamak üzere birtakım yardımcı düşünceler yer alır. Her yardımcı düşünce bir paragrafta işlenebilir. Bu bakımdan, paragraf bir ana düşüncenin ya da yardımcı düşüncenin ele alındığı yazı bölümü olarak da tanımlanabilir. Paragrafın asıl işlevi, yazıda bir düşünceden başka bir düşünceye geçildiğini göstererek anlatılmak istenenin kolay kavranmasını sağlamaktır.
Paragraf bir düşünce birimi, bir düşünceyle ilgili cümleler topluluğudur; ancak birbiriyle ilgisiz cümleler yığını değildir. Bu bakımdan paragraf sorularını kavrama ve yorumlama gücünün geliştirilmesinde, paragrafın yapısını, konusunu, paragrafı oluşturan cümleler arasındaki dilsel ve düşünsel bağları tanımak, fark etmek çok önemlidir.
PARAGRAFIN YAPISI
Her paragraf yapısal bir bütünlüğe sahiptir. Kendi başına minik bir yazı örneğidir. Bir yazıdaki yapısal bütünlük; yani giriş, gelişme ve sonuç bölümleri paragrafta da vardır. Bu bölümler arasındaki konu ve anlatımın akışı yönünden de bütünlük söz konusudur. Düzenli bir paragrafta, konuyu değiştiren, anlatımın akışını bozan herhangi bir cümleye rastlanmaz.
1)Giriş cümlesi:
●Giriş cümlesinin işlevi, konuyu kısaca ortaya koyup tanıtmaktır.
●Bir tanım, soru, açıklama ya da betimleme cümlesinden oluşabilir.
●Gelişme bölümündeki cümleler, dil ve düşünce yönünden, giriş cümlesine bağlıdır.
●Herhangi bir bağlaçla bağlanmaz; kendinden önceki cümlelerle ilgili bağlayıcı öğeler (böylece, bunun için, fakat, çünkü, oysa, demek ki…) içermez.
●Ortaya atılan bir savın kanıtlanmasına yönelik genel anlamlım giriş cümleleri, genellikle paragrafın ana düşüncesini oluşturur.
Aşağıdakilerden hangisi bir paragrafın giriş cümlesi olmaya en uygundur?
A) “Çıplak göz kördür.”sözü daha önce kapalı sandığım birçok kapıyı aralamama yardımcı oldu.
B) Demek ki insan kendi memleketinin kültürünü yaşaya yaşaya kanıksıyor.
C) Oysa yurt dışına çıkar çıkmaz insanların ne kadar farklı olduğunu görüyorsunuz.
D) Neticede insanın farklı coğrafyalardaki ve kültürlerdeki görünüşleridir bunlar.
E) Fakat bir şey var ki o, bir türlü akıl sınırlarımız içine sığmıyor.
2)Gelişme Cümleleri:
●Gelişme cümleleri, paragrafın girişle sonuç cümleleri arasında yer alır.
●Bu bölümde parçanın konusu ve ana düşüncesi türlü yöntemlerle işlenip geliştirilir.
●Yardımcı düşünceler, örnekler genellikle bu bölümde yer alır.
●Gelişme bölümündeki cümlelerin sayısı, paragraftaki yardımcı düşüncelerin işleniş biçimine göre değişebilir.
●Hem giriş hem de sonuç cümlesiyle ilgili ipuçları içerir. Paragraf tamamlama ilgili sorularda bu ipuçlarına dikkat etmelidir.
3.Sonuç cümlesi
●Paragrafta ele alınan düşünce, duygu ya da olayla ilgili bir yargının ortaya konduğu son cümledir.
●Sonuç cümlesinin işlevi, sonucu kısa ve yalın biçimde dile getirmektir.
●Ana düşünceyle aynı doğrultuda bir yargı bildirir.
●Dil ve düşünce bakımından kendinden önceki cümleye bağlıdır.
●Bu cümlelerin başında “kısaca, böylece, bu nedenle, demek ki…” gibi özetleme bağlaçları yer alabilir.
DÜŞÜNCENİN AKIŞINI BOZAN CÜMLELER
Her paragraf bir düşünceyle ilgili cümleler topluluğudur; ancak birbiriyle ilgisiz cümleler yığını değildir. İyi düzenlenmiş bir paragrafta, konu ve düşünce bütünlüğünü bozan, asıl konunun dışında kalan cümleler yer almaz. Her cümle kendinden önceki cümleyi açıklayıcı ya da tamamlayıcı bir niteliğe sahiptir.
Paragrafta cümleleri birbirine bağlayan birtakım iç öğeler vardır. Düşüncenin akışını bozan cümleyi belirlerken bu öğelere dikkat edilmelidir. Düşüncenin akışını bozduğu düşünülen cümle, yok sayılarak parça yeniden okunmalıdır. Bu tür cümlelerin, parçanın gelişme bölümünde yer aldığı da göz önünde bulundurulmalı.
PARÇAYI İKİ PARAGRAFA BÖLME
Her paragraf tek bir düşünceyi işler; yani bir yazıda paragraf değiştikçe düşünce de değişir. Dolayısıyla bir parçayı iki paragrafa bölmek ya da paragraf yapmak, bir düşünceden başka bir düşünceye geçildiğini bildirmek demektir. Öyleyse bir parçayı iki paragrafa ayırırken düşüncenin ya da konunun, özellikle hangi cümleden itibaren farklılaştığına dikkat edilmelidir. Ayrıca ikinci paragrafın ilk cümlesinin, giriş cümlesi niteliği taşıyıp taşımadığını da dikkate alınmalıdır.
PARAGRAFTA DÜŞÜNCE BİRLİĞİNİN SAĞLANMASI
Yazıda olduğu gibi, bir paragrafta da düşünce ve konu bütünlüğü gözetilir. Kimi sınav soruları, paragrafın anlamlı bir bütün oluşturabilmesi için yapılacak cümle değişiklikleriyle ilgilidir. Bu soruları çözerken hem düşüncenin akışına hem de cümleler arasındaki bağlantı öğelerine dikkat etmek gerekir.
Örnek soru:
(I)Bir sanatçı önce kullanacağı malzemeyi seçer. (II) Sonra da bu malzemedeki estetik dışı öğeleri ayıklar. (III) O da tasarladıklarını dil aracılığıyla kısa ve öz olarak anlatır. (IV) Şairin malzemesi de dildir. (V) Örneğin, bir yontucu, mermeri fazlalıklarından arındırarak yapıtını ortaya çıkarır.
Yukarıda numaralandırılmış cümlelerle anlamlı bir bütün oluşturabilmek için, cümlelerden hangileri yer değiştirmelidir?
A) I. ve III. B) II. ve III. C) III. ve IV. D) III. ve V. E) IV. ve V.
PARAGRAF TÜRLERİ
Paragraflar ele aldığı konu, konuya bakış açısı ve anlatım özellikleri yönünden birkaç türe ayrılabilir. Ancak, paragrafları içerik yönünden türlerine göre ayırmak kimi zaman kolay değildir. Çünkü paragraflar bazen tek öğeyle sınırlanamaz. Bir paragrafta düşünceler açıklanabilir; bir olay anlatılabilir; bir olay anlatılırken yorum ya da çözümleme de yapılabilir.
1.DÜŞÜNCE PARAGRAFI
Bir düşüncenin açıklandığı, tartışıldığı ya da savunulduğu paragraflardır. Bunlar genellikle tartışmacı ve açıklayıcı anlatım biçimleriyle kurulur. Bu paragraflarda temel amaç ana düşünceyi açık, anlaşılır duruma getirmektir. Bu yapılırken yardımcı düşüncelere yer verilir. Düşünce paragrafları çoğunlukla makale, köşe yazısı, deneme, eleştir gibi yazı türlerinde bulunur.
2.OLAY-DUYGU PARAGRAFI
Okuru bir olayın içinde yaşatmak ve onu bu yolla bir duyguya ortak etmek amacı taşıyan paragraflardır. Genellikle öyküleyici ve betimleyici anlatım biçimiyle kurulur. Olay-duygu paragraflarında ana düşünce genellikle paragrafın tümüne sindirilir. Bu durumda paragraf bütün olarak ele alınmalıdır. Bu tür metinlerde ana düşüncenin yerini ana duygu alabilir.
PARAGRAFIN BAŞLIĞI
Başlığın asıl işlevi, paragrafta güdülen amacı, konuya bakış açısını sezdirmek ve kısa yoldan tanıtmaktır. Başlık, paragrafın konusunu özetleyici, ana düşüncesini kapsayıcı sözcüklerden oluşur. Paragrafta konunun, ana düşüncenin belirlenmesi aynı zamanda başlığın belirlenmesi demektir. Başlık, bir yazının vitrinidir, ilgi çekicidir; tek sözcükten oluşabileceği gibi birkaç sözcükten de oluşabilir.
PARAGRAFIN KONUSU
Her yazıda, her paragrafta duygu ve düşünceler bir konuya bağlı olarak işlenir. Konu; bir paragrafta anlatılan olay, sözü edilen nesne, açıklanan düşünce, yakınılan durum ya da çözümlenmesi istenen sorundur. Konuyu belirleyebilmek için “Parçada neden söz ediliyor?” ya da “Bu paragrafta üzerinde durulan nedir?” gibi soruları cevaplandırmamız gerekir.
Konu, düşünce paragraflarında genellikle giriş cümlesinde belirlenir. Öyküleyici ve betimleyici bir anlatımla kurulmuş paragraflarda ise belli bir cümlede yer almaz, ele alınan konunun bütününden çıkartılır.
ÖSS’de paragrafın konusuyla ilgili sorular şu şekilde yöneltilmektedir:
●Bu parçanın konusu nedir?
●Bu parçada aşağıdakilerin hangisinden söz edilmektedir?
●Bu paragrafta aşağıdakilerin hangisi üzerinde durulmaktadır?
●Bu parçada yazar neden yakınmaktadır?
●Bu parçada aşağıdakilerin hangisine değinilmemiştir?
●Bu parçada aşağıdakilerin hangisinden söz edilmemiştir?
●Bu parçada aşağıdakilerin hangisinin cevabı yoktur?
●Bu parçada aşağıdakilerin hangisi üzerinde durulmamaktadır?
PARAGRAFIN ANA DÜŞÜNCESİ
Her paragrafta güdülen bir amaç vardır. Paragrafın yazılma amacına ana düşünce denir. Paragrafta amacı belirlemek, ana düşünceyi belirlemek demektir. Ana düşünce; asıl anlatılmak istenen, en çok vurgulanan, okura kazandırılmak istenen temel düşüncedir; paragrafın özüdür.
●Her paragrafın bir ana düşüncesi bulunur.
●Genelden özele bir yöntemle oluşturulmuş paragraflarda giriş cümlesi, anlamca en kapsamlı yargı olduğundan, ana düşünce bu cümlede verilir.
●Tümevarım yöntemiyle yazılmış paragraflarda ana düşünce, sonuç cümlesinde özet olarak verilebilir; bunun için paragrafın hangi yöntemle yazıldığına dikkat etmelidir.
●Ana düşünce paragrafta tek bir cümle halinde yer alabileceği gibi, paragrafın bütününe de yayılmış olabilir.
●Konunun bir olaya bağlı olarak işlendiği paragraflarda ana düşünce anlatılanların bütününden çıkarılmalıdır.
●Paragrafın konusuyla ana düşüncesini birbirine karıştırmamak gerekir. Ana düşünce, konuya bağlı olarak işlenip geliştirilen, vurgulanan, okura iletilmek istenen görüştür.
UYARI:
Her paragrafta tek bir ana düşünce vardır. Paragrafta yer alan diğer düşünceler ana düşünceyi geliştirip destekleme görevi üstlenir. Bu düşüncelere yardımcı düşünceler denir. Yardımcı düşünceler paragrafta genellikle tanımlama, örnekleme, karşılaştırma, tanık gösterme gibi düşünceyi geliştirme biçiminde yer alır.
UYARI:
Bir olay ya da duygunun işlenip geliştirildiği paragraflarda ana düşünce kavramının yerini ana duygu alır. Ana duygu şiir, anı, öykü, roman gibi edebi türlere özgü metinlerde söz konusu edilir. “Aşk, ölüm, yaşama sevinci, barış, özlem, yakınma, yalnızlık…” gibi duygular bir parçanın ana duygusunu oluşturur.
PARAGRAFTA SÖZÜ EDİLEN KİŞİNİN NİTELİKLERİ
Kimi paragraf soruları paragrafta tanıtılan kişinin nitelikleriyle ilgilidir. Bu sorular çözülürken seçeneklerde verilen niteliklerin, paragrafta tanıtılan kişiye özgü nitelikler olup olmadığına dikkat edilmeli. Paragraf dikkatlice okunurken, söz konusu kişinin özelliklerini ifade eden cümlelerin altı çizilmelidir.
PARAGRAF SORULARININ ÇÖZÜMÜYLE İLGİLİ EK BİLGİ
1.Önce paragrafın soru kökü okunmalı; soru kökünde ne istendiği tam olarak belirlenmeden paragraf metnine ve seçeneklere geçilmemelidir.
2.Paragraf metnini, çok önemsediğimiz bir kişiye aitmişçesine büyük bir dikkatle okuyup anlamaya çalışmalıyız.
3.Soruyu paragrafta anlatılanlara göre çözmeliyiz. Kişisel görüşlerimizi kesinlikle soruya yansıtmamalıyız. Paragrafın dışına çıkmadan anlatılanları paragrafın bütünlüğü içinde değerlendirmeliyiz. Yazarın görüşlerine katılıp katılmamanız bir anlam ifade etmez.
4.Soru çözerken olumsuz soru köklerine dikkat edilmeli. Soru köklerindeki olumsuz yüklemler bir şekilde işaretlenmelidir. “En önemli”, “daha çok”, “özellikle” gibi uyarılara dikkat edilmeli. Bu tür soruların güçlü çeldiricilere sahip olduğu unutulmamalıdır.
5.Paragraf çalışması yaparken anlamını bilmediğiniz sözcükleri, söz öbeklerini not etmeli ve bunların anlamlarını öğrenmeye çalışmalıyız. Sözcük dağarcığımızın genişliği kavrama gücümüzü artıracaktır.
6.Var olan en iyi soru bankalarından biri, ÖSS’de çıkmış sorulardır. Önceki yılların ÖSS soruları mutlaka çözülmeli ve incelenmelidir.